Tonyukuk

Tonyukuk, Göktürk Devleti döneminde yaşamış önemli bir devlet adamı ve komutandır. Aynı zamanda bir yazıt olan “Tonyukuk Yazıtı”nın da yazarı olarak bilinir.

Tonyukuk, Göktürk Devleti’nin 8. yüzyılda hüküm süren ikinci döneminde etkili bir konumda bulunmuştur. Kendisi, Göktürk lideri Kül Tigin’in danışmanı ve komutanı olarak görev yapmıştır. Tonyukuk, askeri yetenekleri ve siyasi bilgisiyle dikkat çeken bir lider olarak tanınır.

Tonyukuk Yazıtı, Göktürk Devleti‘nin siyasi ve askeri tarihine ışık tutan önemli bir kaynaktır. Yazıt, Tonyukuk’un gözlemlerini, hatıralarını ve hükümdarlık dönemine ilişkin bilgilerini içerir. Göktürk devlet teşkilatı, siyasi mücadeleler, askeri seferler ve dış ilişkiler gibi konulara değinir.

Tonyukuk Yazıtı, Orhun Abideleri olarak bilinen ve günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer alan yazıtlar kompleksinde bulunur. Bu yazıt, Türk yazı dillerinin erken dönem örneklerinden biri olarak da büyük öneme sahiptir.

Tonyukuk, Göktürk Devleti’nin tarihinde önemli bir figür olarak kabul edilir. Hem askeri yetenekleri hem de Tonyukuk Yazıtı aracılığıyla bize Göktürk Devleti’nin dönemine dair değerli bilgiler sunmuştur.

Orhun Abideleri, Göktürk Devleti’nin 8. yüzyılda hüküm süren ikinci döneminde yazılan ve Göktürk tarihine ışık tutan önemli yazıtlardır. Bu yazıtların yazarı olarak bilinen kişi, Göktürk lideri Kül Tigin’in danışmanı ve komutanı olan Tonyukuk’dur.

Orhun Abideleri, iki ayrı yazıttan oluşur: Kül Tigin Yazıtı ve Bilge Kağan Yazıtı. Her ikisi de Göktürk Devleti’nin tarihine ve hükümdarlıklarına dair bilgiler içerir.

Kül Tigin Yazıtı, Göktürk lideri Kül Tigin tarafından dikilmiş ve Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Yazıt, Kül Tigin’in hayatını, hükümdarlığını, askeri seferlerini ve devletin durumunu anlatır. Ayrıca Göktürk devlet teşkilatı, siyasi yapısı ve dış ilişkiler hakkında bilgiler içerir.

Bilge Kağan Yazıtı ise Göktürk lideri Bilge Kağan tarafından dikilmiş ve yine Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Bu yazıt, Bilge Kağan’ın hayatını, hükümdarlığını, hükümet politikalarını ve Göktürk devletinin siyasi yapısını anlatır. Ayrıca yazıt, Bilge Kağan’ın hükümetiyle ilgili övgüler, dini inançlar ve ulusal birlik kavramlarına da yer verir.

Orhun Abideleri, Türk tarihindeki en eski ve en önemli yazılı kaynaklardan biri olarak kabul edilir. Yazıtlar, Türk kültürü, dil yapısı, tarihî olaylar ve hükümet politikaları hakkında değerli bilgiler sunar. Ayrıca Göktürk döneminde kullanılan Göktürk alfabesi olarak da bilinen Orhun alfabesinin erken örneklerini içerir.

Orhun Abideleri olarak bilinen yazıtlarda neler yazdığı bilinmektedir. İşte özetle yazıtlarda yer alan başlıca konular:

  1. Kül Tigin Yazıtı: Kül Tigin’in hayatı, hükümdarlığı, askeri seferleri ve devletin durumu anlatılır. Ayrıca Göktürk devlet teşkilatı, siyasi yapısı, dış ilişkiler ve toplumsal düzen hakkında bilgiler verilir.
  2. Bilge Kağan Yazıtı: Bilge Kağan’ın hayatı, hükümdarlığı, hükümet politikaları ve devletin siyasi yapısı anlatılır. Yazıt, Bilge Kağan’ın hükümetini öven ifadeler, dini inançlar ve ulusal birlik kavramlarına değinir.

Yazıtlar, Göktürk Devleti’nin tarihine ve siyasi yapısına dair önemli bilgiler içerir. Ayrıca yazıtlar, Türk kültürü, dil yapısı, tarihî olaylar ve hükümet politikaları hakkında da değerli bilgiler sunar. Göktürk döneminde kullanılan Göktürk alfabesi olarak da bilinen Orhun alfabesinin erken örneklerini içerirler. Yazıtların içeriği, Türk tarihi ve kültürü açısından büyük bir öneme sahiptir.
Orhun Yazıtlarında ismiTonyukuk-özgün yazım.JPG olarak yazılmıştır[6]. Ayrıca Bilge Tonyukuk 1. taş, 1. yüz, (Batı yüzü) 7. dizide şöyle yazılmıştır;

“Bilge Tonyukuk ben özüm tabgaç iliñge kılındım. Türk budun tabgaçka körür erti.” (Bilge Tonyukuk ben kendim, Tabgaç ilinde doğdum. Türk budunu Tabgaç’a bağlı idi.)

Orhun yazıtları Bilge Kağan ve Kül tigin dışında aslında genelde hakanlar için yazılması gerekenden farklı olarak bir siyasi kişi olan Tonyukuk hakkında da dikilmiştir. Tonyukuk “Gök gibi ve gökten olmuş” şeflerden biri değildir.

Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Bu anıt Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Göktürk alfabesi ilk olarak bu anıtlar üzerinde bulunabilir. Tonyukuk Bilge Kağan’ın veziridir. Tonyukuk, bilgisi ve tecrübesiyle Bilge Kağan’a yol gösteriyordu.

Yazıtlara “Orhun Yazıtları” denilmesinin sebebi de bu yazıtların Orhun Nehri dolaylarında dikili olmasıdır. Yazıtlar 19. yüzyılda (1893), Danimarkalı Türkolog Wilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafından tercüme edilmiştir.

Tonyukuk yazıtının sanal ortama geçirilmiş hali.

Tonyukuk yazıtının sanal ortama geçirilmiş hali.

 

Tonyukuk yazıtı 731 yılında yazılıp dikilmiş olan Orhun Yazıtları’nın ilkidir. Bilge Kağan yazıtı ile Kül Tigin yazıtının yaklaşık olarak 350 kilometre doğusunda yer alır.

Dört yönlü iki taş üzerinde yazılmıştır. Birinci taş üzerinde batı ve doğu yüzlerinde yedişer, güney yüzünde 10, kuzey yüzünde ise 11 satır olmak üzere toplam 35 satır yer almaktadır. İkinci taşın ise batı yüzünde 9, doğu yüzünde 8, güney yüzünde 6 ve kuzey yüzünde 4 olmak üzere toplam 27 satır vardır. İki taşın toplam satır sayısı 62’yi bulmaktadır. Yazıtı, Bilge Kağan dönemine kadar başkomutanlık ve vezirlik yapmış olan Tonyukuk dikmiştir. Metnin yazarı da yine Tonyukuk’tur.