⚔️ Talas Savaşı (751)

📍 Yer: Talas Nehri kıyıları (Bugünkü Kırgızistan’ın Taraz bölgesi)
📅 Tarih: Temmuz 751
🛡️ Taraflar:

  • Abbâsîler + Karluk Türkleri

  • Çin Tang Hanedanı + Fergana Prensliği

🧭 Tarihî Arka Plan

  1. yüzyılın ortalarında Orta Asya, büyük bir siyasi ve kültürel çatışmanın eşiğindeydi. Batıda İslam dünyası, doğuda ise Çin’in Tang Hanedanı bölgeye hâkim olmak istiyordu. Göktürklerin parçalanması ve Türgiş Kağanlığı’nın zayıflamasıyla ortaya çıkan siyasi boşluk, bu iki büyük gücün iştahını kabartmıştı.

Tang generalleri, Orta Asya’daki şehir devletlerini ve Türk boylarını Çin merkezli bir düzene dâhil etmek istiyordu. Ancak bu çaba, sadece diplomasiyle değil; hile, zorbalık ve baskıyla da yürütülüyordu. Özellikle General Gao Xianzhi, İpek Yolu üzerindeki stratejik şehirleri kontrol altına almak için bölgeye seferler düzenliyor, Türk beyliklerine baskı kuruyordu.

Bu dönemde Çin ordusu, Taşkent’e yöneldi. Şehrin hükümdarıyla yapılan antlaşmaya rağmen Gao, onu hileyle öldürttü ve şehri yağmalattı. Bu olay, Çin’e karşı bölgedeki öfkeyi büyüttü. Hükümdarın oğlu, yardım için Horasan’a sığınarak Abbâsî Valisi Ebû Müslim el-Horasânî’ye başvurdu.

Bu sırada Abbâsîler, Emevîlerin yıkılmasıyla yeni bir siyasi dönem başlatmış; doğuya yönelik daha adil, daha etkin bir siyaset geliştirmişti. Ebû Müslim, hem bölgedeki Müslümanların güvenliğini sağlamak hem de Çin’in ilerleyişini durdurmak amacıyla komutanı Ziyâd bin Sâlih’i güçlü bir orduyla Mâverâünnehir’e gönderdi.

Orta Asya’daki bazı Türk boyları, özellikle Karluklar ve Yağmalar, Çin’in baskısından dolayı huzursuzdu. Henüz net bir taraf seçmemiş olsalar da, Tang Hanedanı’na karşı Abbâsîler ile iş birliği yapmaya meyilliydiler.

⚔️ Savaşın Gelişimi

Talas Nehri kıyılarında başlayan bu büyük savaş, Temmuz 751’de beş gün sürdü. Çin ordusu sayıca ve teçhizat bakımından üstün görünüyordu. Ancak savaşın seyrini değiştiren kritik gelişme, Karluk Türkleri’nin taraf değiştirmesi oldu.

Başlangıçta Çin saflarında yer alan Karluklar, savaşın ortasında Abbâsîlerin tarafına geçerek Çin ordusunu arkadan vurdu. Bu ani hamle, Çin birliklerini iki cephede kuşatılmış hâle getirdi. Kaos içinde kalan Tang ordusu, büyük kayıplar verdi. General Gao Xianzhi, ordusunun önemli bir kısmını kaybederek kaçmak zorunda kaldı.

🏆 Savaşın Sonuçları

🛑 1. Çin’in Batı’ya Genişlemesi Durdu

Tang Hanedanı’nın Orta Asya’daki askerî ve siyasi ilerleyişi durdu. Çin, bölgede kurmak istediği kalıcı hâkimiyet hedefinden vazgeçti ve iç isyanlar (özellikle An Lushan İsyanı) nedeniyle doğuya çekildi.

🕌 2. Türklerin İslamiyet’le Teması ve Geçişi

Savaşta Abbâsîlerle ittifak kuran Karluklar, zaferden sonra İslamiyet’e kitleler hâlinde girmeye başladılar. Bu gelişme, Türk-İslam tarihinin başlangıç noktası kabul edilir. Ardından gelen Karahanlılar, ilk büyük Türk-İslam devleti olarak bu süreci kurumsallaştıracaktır.

🏛️ 3. Karahanlılar’a Giden Yol Açıldı

Talas Savaşı, Karlukların bölgedeki güç dengesinde üstünlüğünü artırdı. Tang Hanedanı’nın bölgeden çekilmesi, Türk boylarının siyasi sahada daha serbest hareket etmelerini sağladı. Bu zemin, ileride Karahanlılar’ın kurulmasına doğrudan etki etti.

📚 4. Kağıt, Matbaa ve Bilginin Yayılışı

Savaşta esir alınan Çinli ustalar sayesinde kağıt yapımı, matbaa, barut ve pusula gibi teknolojik bilgiler İslam dünyasına taşındı. Özellikle Semerkand’da açılan ilk kağıt imalathanesiyle birlikte İslam dünyasında ilim, edebiyat ve bilimsel üretim büyük bir ivme kazandı. Bu gelişmeler daha sonra Endülüs üzerinden Avrupa’ya taşınarak bilginin küresel yayılımının temelini oluşturdu.

🤝 5. Türk-Arap İlişkileri Dönüştü

Savaş öncesinde uzun yıllar Araplarla mücadele eden Türk boyları, bu savaştan sonra İslam ordularında yer almaya başladı. Türkler, Abbâsî halifeliğinin askerî gücünün temel unsuru oldu. Bu birliktelik, hem İslam’ın yayılışını hızlandırdı hem de Türklerin devlet geleneğini İslam kültürüyle buluşturdu.

📌 Genel Değerlendirme

Talas Savaşı; siyasî, askerî, kültürel ve bilimsel boyutları olan çok katmanlı bir kırılma noktasıdır.

  • Çin’in Orta Asya’daki ilerleyişi durdurulmuştur.

  • Türklerin İslam’la tanışması ve Müslümanlaşması başlamıştır.

  • Kağıt teknolojisinin geçişiyle bilgi üretimi hızlanmıştır.

  • Türk-Arap ilişkileri ittifaka dönüşmüştür.

  • Orta Asya’nın kaderi değişmiştir.

Talas Savaşı, sadece bir zafer değil; bir milletin kaderini, bir dinin yayılışını ve bir medeniyetin yükselişini şekillendiren büyük bir dönüm noktasıdır.

Ahmet KOÇ

Tarih Araştırmacısı ve Yazarı