Tiryaki Hasan Paşa

Tiryaki Hasan Paşa, Osmanlı askerî tarihinin en önemli serhad beylerinden biridir. Özellikle 1601 Kanije Savunması ile adı ölümsüzleşmiş, askeri dehası, sabrı ve cesaretiyle Osmanlı-Habsburg mücadelesinde dönüm noktalarından birini yaratmıştır.

1. İlk Yılları ve Yükselişi

Hayatının ilk yıllarına dair kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. II. Selim devrinde Enderun’da eğitim gördüğü, III. Murad’ın şehzadeliği sırasında Manisa’da rikâbdarlık yaptığı bilinmektedir1. III. Murad tahta çıkınca Hasan Paşa İstanbul’a geldi, sarayda mîrâhurluk görevinde bulundu. Daha sonra taşra görevlerine çıktı; İzvornik, Klis ve Sigetvar sancak beyliği yaptı. Sigetvar’da yirmi yılı aşkın görev yaparak bölgedeki en güçlü isimlerden biri hâline geldi.

2. Osmanlı-Habsburg Savaşları ve Beylerbeyilik

1593’te Segedin sancak beyiydi ve İstolni Belgrad’ın savunulmasında görev aldı. Beylerbeyiliğe terfi ettirilerek tekrar Sigetvar’a döndü. 1595 Estergon bozgununa katıldı ve ricat sırasında ordugâhın düzenini sağlamakla görevlendirildi. 1597’de Bosna beylerbeyiliğine, ardından Budin beylerbeyiliğine tayin edildi. Bu dönemde Budin varoşlarının kuşatılması ve Budin’in savunulması gibi kritik görevlerde bulundu.

3. Kanije’nin Fethi ve Müdafaası

1599-1601 yıllarında Sadrazam Damad İbrâhim Paşa döneminde siyasî olarak daha etkin hâle geldi. Kanije’nin fethi sırasında Bobofça Kalesi’nin alınmasını ve ardından Kanije’ye yürünmesini savundu. 1600’de Kanije alındıktan sonra önce Alacaetli Hasan Paşa beylerbeyi tayin edilse de Hasan Paşa, Sadrazam İbrâhim Paşa’nın yanına gidip Kanije beylerbeyiliğini aldı.

1601’de Avusturya ordusu 100.000 kişilik kuvvetle Kanije önüne geldi. Hasan Paşa 9.000 kişilik kuvvetle yetmiş gün süren kahramanca bir savunma yaptı. Umumi hücumları püskürttü, huruç harekâtı ile düşmanı bozgun hâline getirdi. Kuşatma kaldırılınca Osmanlı sarayında büyük sevinç yaşandı. Hasan Paşa’ya vezâret hasları, hil‘at, kılıç ve hatt-ı hümâyun gönderildi.

4. İmar Faaliyetleri ve İleri Görevler

Savunma sonrası kale surlarını onarttı, yeni minare, mescid, cephane binası ve beylerbeyi sarayı yaptırdı. 1602’de İstolni Belgrad’ın alınması üzerine tebrik ziyaretinde bulundu. 1604’te Rumeli beylerbeyiliği ve dördüncü vezirlik rütbesine yükseldi. 1605’te Uyvar Kalesi ve Polata kalelerinin alınmasına katıldı. 1606’da İran’daki gelişmeler üzerine serdar kaymakamı olarak görevlendirildi.

5. Celâlî Seferleri ve Son Yılları

Zitvatorok Antlaşması sonrası Anadolu’ya geçerek Canbolatoğlu Ali Paşa isyanının bastırılmasında önemli rol oynadı. Oruç Ovası’nda kurduğu pusu ile Celâlîleri ağır bozguna uğrattı. Halep’in zaptından sonra İstanbul’a döndü, Rumeli beylerbeyiliği Hüseyin Paşa’ya verildi. Maddi sıkıntılardan şikâyet ettiği, Sigetvar sancak beyliği dönemindeki gelirinin ancak üçte biri kadar gelir aldığı kaydedilir. Ancak tecrübesi nedeniyle Budin beylerbeyiliğine tayin edildi. Burada hastalandı ve kısa bir süre sonra vefat etti. Budin’de defnedildi.

6. Tarihî Değerlendirme ve Mirası

Tiryaki Hasan Paşa, çağdaşı Edirneli Mehmed gibi bazı tarihçilerce eleştirilmişse de genel olarak sabrı, cesareti, askerî zekâsı ve adamları üzerindeki etkisiyle övgüye mazhar olmuştur. Kanije müdafaası üzerine müstakil eserler yazılmış, hikâyeler anlatılmış, romanlara konu olmuştur. Torunlarından Moralı Melek Ahmed, devlet hizmetlerinde bulunmuş ve Selanik’te 1871’de vefat etmiştir.

7. Sonuç

Tiryaki Hasan Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun Habsburg sınırındaki en önemli askerî figürlerinden biridir. Hem cephedeki başarısıyla hem de Osmanlı psikolojik harp tarihinde oynadığı rolle unutulmaz bir isim hâline gelmiş, Osmanlı serhad askerlerinin moral ve ilham kaynağı olmuştur.

📚 Kaynakça

  • Peçuylu İbrâhim, Tarih, I-II.

  • Naîmâ, Tarih, I.

  • Topçular Kâtibi, Tarih.

  • Babinger, F., Mehmed the Conqueror and His Time.

  • Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 24, “Tiryaki Hasan Paşa” maddesi.

  • Ahmet Koç, www.devletialiyyei.com (Osmanlı tarihi çalışmaları ve içerikleri)

Ahmet KOÇ

Tarih Araştırmacısı ve Yazarı