Takiyüddin
Takiyüddin Mehmet Efendi, 1526 yılında Kahire’de doğmuş ve 1585 yılında İstanbul’da vefat etmiş bir Osmanlı bilim adamıdır. Kendisi astronomi ve matematik alanlarında önemli çalışmalara imza atmıştır.
Takiyüddin, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde İstanbul’da Topkapı Sarayı’nda görev yapmıştır. Sarayda özel olarak inşa edilen gözlem kulesinde gözlem yapmak için çeşitli astronomi aletlerini kullanmıştır. Bu aletler arasında kadranlar, astrolablar, kuadrantlar ve güneş saatleri bulunmaktadır.
Takiyüddin’in bilimsel çalışmaları, döneminde büyük bir etki yaratmış ve Avrupa’da da tanınmıştır. Avrupalı bilim insanları, Takiyüddin’in eserlerini inceleyerek onun çalışmalarından faydalanmışlardır.
Takiyüddin, Osmanlı döneminde astronomi ve matematik alanlarında önemli bir isim olarak kabul edilir. Yaptığı gözlemler ve geliştirdiği aletler, dönemin bilimsel ilerlemesine katkıda bulunmuştur.
1521‘de Türk kökenli bir ailenin üyesi olarak Şam’da doğdu.Eğitiminden sonra Tennis kadılığına atandı. Kadılığı sırasında yaptığı gözlemler ile ün kazandı. 1571’de Mustafa Çelebi’nin ölümünden sonra II. Selim tarafından saray müneccimbaşılığına atandı. 1574 yılında Galata Kulesi’nde gözlem çalışmalarına başlamıştır. Hoca Saadettin ve Sokullu Mehmet Paşa’nın desteği ve Padişah III. Murat’ın fermanıyla 1577 yılında Tophane sırtlarında Takîyüddîn’in yönetimi altında bir gözlemevi olan Takiyüddin’in Rasathanesi kurulmuştur. 1580 yılında topa tutularak yıkılmıştır.
Matematik, Astronomi ve Trigonometrik Değerler
Takiyüddin Ekliptik Ekvator arası açıyı 23° 28 dk olarak hesaplamıştır.
Takiyüddin, sinus, kosinus, tanjant ve kotanjantın tanımlarını vermiş, ispatlarını sergilemiş ve cetvellerini hazırlamıştır. Ekliptik ile ekvator arasındaki 23° 27′ lik açıyı, 1 dakika 40 saniye farkla 23° 28′ 40″ şeklinde bularak o tarihte ilk kez gerçeğe en yakın ve doğru dereceyi hesaplamıştır. Ayrıca çok eskiden beri kullanılmakta olan altmışlık kesirlerin yerine ondalık kesirleri Astronomi’de ilk kez kullanmaya başlamış.
Saat Mekaniği
Mekanik saatlere olan bu yoğun talep nedeniyle Sadrazam Takiyüddin’den ezanın tam olarak ne zaman okunduğunu gösterecek bir saat yapmasını istedi. Bu, kısa ömürlü gözlemevindeki araştırmaları boyunca kullandığı “al-Kawakib al-Durriya fi Bengamat al-Dawriyya” adlı mekanik saatlerin yapımı üzerine ilk kitabını MS 1563’te yazmasına yol açacaktı. “Gök cisimlerinin hareketine dair gerçek bir hermetik ve damıtılmış algı” getirmenin avantajlı olacağına inanıyordu. Takiyüddin saatlerin nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için Semiz Ali Paşa’nın hazinesine girmenin yanı sıra birçok Avrupalı saat üreticisinden bilgi almak için zaman ayırdı.ve sahip olduğu birçok saatten öğrenebileceği her şeyi öğrenmek.
İncelenen saat türleri
Takiyüddin Sadrazamı’nın hazinesindeki saatlerden üç farklı tipini incelemiştir. Bu üçü ağırlık tahrikli, yay tahrikli ve manivelalı eşapmanla tahrikliydi. Bu üç tür saat hakkında yazdı, ancak cep saatleri ve astronomik olanlar hakkında da yorumlar yaptı. Takiyüddin, Baş Gök bilimci olarak mekanik bir astronomik saat yarattı . Bu saat, Konstantinopolis rasathanesinde daha kesin ölçümlere izin vermek için yapıldı . Yukarıda belirtildiği gibi, bu saatin yaratılmasının on altıncı yüzyılın en önemli astronomik keşiflerinden biri olduğu düşünülüyordu. Taqī al-Dīn, her dakikası beş saniyeden oluşan, saatleri, dakikaları ve saniyeleri gösteren üç kadranlı mekanik bir saat yaptı. Bu saatten sonra, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki saat yapımının büyük bir kısmının Avrupalılar tarafından devralındığı göz önüne alındığında, Takiyüddin’in mekanik saatlerle ilgili çalışmalarının devam edip etmediği bilinmemektedir .
