Sultan II. Mahmud Han ve Yeniçeri Ocağı nın Kaldırılması

Osmanlı Padişahı Sultan II. Mahmud Han, Osmanlı Devleti’nin modernleşme ve merkeziyetçi bir yönetime geçiş sürecini başlatan en önemli hükümdarlardan biridir. Bu sürecin en kritik adımı, disiplinsizlik ve isyanlarıyla devlete zarar veren Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıdır. Vak’a-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak anılan bu tarihi olay, 17 Haziran 1826 tarihinde gerçekleşmiş ve Osmanlı tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur.

Yeniçeri Ocağı’nın Sorunları ve Reform İhtiyacı

Yeniçeri Ocağı, Osmanlı’nın ilk dönemlerinde devletin askeri gücünün temelini oluşturuyordu. Ancak XVII. yüzyıldan itibaren:

  • Askerlikten Uzaklaşma: Yeniçeriler askerlik görevlerini bırakıp zanaatkârlık ve esnaflık gibi işlerle meşgul olmaya başladı.
  • Siyasi Güç: Yeniçeriler, halkla kurdukları bağlarla şehir yönetiminde etkili bir güç haline geldi.
  • İsyanlar: Reform karşıtı tutumlarıyla sık sık kazan kaldırdılar ve III. Selim gibi reform yanlısı padişahların tahttan indirilmesine neden oldular.
  • Bektaşi Tarikatı Bağlantısı: Yeniçeriler, Bektaşi tarikatıyla kurdukları yakın ilişki sayesinde dini ve sosyal bir taban oluşturdular.

Bu durum, Sultan II. Mahmud Han’ın reform girişimlerinin önündeki en büyük engeldi.

Hazırlık Süreci: Sultan II. Mahmud Han’ın Stratejileri

Sultan II. Mahmud Han, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak için yıllarca süren kapsamlı hazırlıklar yaptı. Bu süreçte, hem askeri hem de siyasi alanda önemli isimlerin desteğini aldı.

  1. Yeni Ordu: Eşkinci Ocağı’nın Kurulması (1825)
    • Eşkinci Ocağı, Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulacak modern bir ordu olarak tasarlandı. Bu birlik, Avrupa tarzında eğitim alacaktı.
  2. İç Temizlik:
    • Ağa Hüseyin Paşa, Yeniçeriler arasında reform karşıtı unsurların tasfiyesini gerçekleştirdi. Orta rütbeli subaylar ve isyan liderleri etkisiz hale getirildi.
  3. Halk ve Ulemanın Desteği:
    • Şeyhülislâm Kadızâde Mehmed Tâhir, reformların dini meşruiyetini sağladı.
    • Halk, Yeniçerilerin devlete zarar verdiği propagandasıyla reformlara destek olmaya teşvik edildi.
    • Esâme (maaş belgeleri) ödemelerinin devam edeceği sözüyle esnaf ve halk, Yeniçerilerden uzaklaştırıldı.
  4. Askeri Liderlerin Rolü:
    • Mehmed Reşid Paşa, Boğaz’ın Anadolu yakasında askeri hazırlıkları organize etti.
    • Davut Paşa, İstanbul’daki askeri düzeni sağlayarak müdahale sırasında kritik rol oynadı.

Vak’a-i Hayriye’nin Gelişimi

12 Haziran 1826: Kazan Kaldırma

Yeniçeriler, Eşkinci Ocağı’ndaki talimlere karşı çıkarak Etmeydanı’nda kazan kaldırdı. Reformların iptal edilmesini ve Eşkinci Ocağı’nın kapatılmasını talep ettiler. Halk ve medrese öğrencileri bu isyana büyük ölçüde destek vermedi.

13 Haziran 1826: Sancak-ı Şerif’in Açılması

Sultan II. Mahmud Han, Sancak-ı Şerif’i açtırarak ulema ve halkı reformların yanında yer almaya çağırdı. Medrese öğrencileri ve halk, orduyla birleşerek isyancılara karşı harekete geçti.

14-15 Haziran 1826: Kışlaların Kuşatılması

  • Davut Paşa’nın Topa Tutulması:
    İsyancılar, Sadrazam Mehmed İzzet Paşa ve diğer reform yanlılarını hedef alarak evlerini yağmalamak istedi. Ancak Sultan II. Mahmud Han’ın talimatıyla topçu birlikleri, isyancıları kuşatarak ağır top atışlarıyla direnişi kırdı.
  • Yeniçeri Kışlaları Yok Edildi:
    Etmeydanı’ndaki Yeniçeri Kışlaları, topçu birlikleri tarafından kuşatılarak ateşe verildi. Çatışmalar sırasında birçok Yeniçeri öldürüldü, kalanlar teslim oldu.

16-17 Haziran 1826: İdamlar ve Yeni Ordu

  • Yakalanan isyancılar yargılandı. Yaklaşık 2.000 Yeniçeri idam edildi, bir kısmı sürgüne gönderildi.
  • Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıldığı resmen ilan edildi. Yerine, Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye adlı modern bir ordu kuruldu.

Halkın Durumu

  • Halkın Tepkisi:
    Halk, özellikle medrese öğrencileri ve esnaf grupları, Yeniçerilere destek vermedi. Sancak-ı Şerif’in açılması, halkın reformların yanında yer almasını sağladı.
  • Propaganda:
    Yeniçerilerin devlete zarar verdiği ve dini açıdan meşruiyetini kaybettiği propagandası, halkın reformlara olan desteğini artırdı.

Önemli İsimler ve Rolleri

  • Sultan II. Mahmud Han: Reformların lideri ve Yeniçeri Ocağı’nı kaldıran padişah.
  • Ağa Hüseyin Paşa: Yeniçeri içindeki tasfiyeleri yönetti ve askeri müdahaleyi koordine etti.
  • Davut Paşa: İsyancılara karşı savunmayı organize etti ve topçu birliklerinin kritik rol oynamasını sağladı.
  • Mehmed Reşid Paşa: Anadolu yakasındaki askeri hazırlıkları yönetti.
  • Şeyhülislâm Kadızâde Mehmed Tâhir: Ulemanın desteğini sağlayarak reformların dini meşruiyetini güçlendirdi.

Sonuçlar ve Etkiler

  1. Askeri:
    • Osmanlı ordusu modern bir yapıya kavuştu.
    • Askeri reformların önü açıldı.
  2. Siyasi:
    • Merkezi otorite güçlendi.
    • Yeniçerilerin oluşturduğu paralel güç yapısı sona erdi.
  3. Toplumsal:
    • Halk üzerindeki Yeniçeri baskısı sona erdi.
    • Bektaşi tarikatı yasaklandı ve yeniden yapılandırıldı.

Tarihsel Önemi

Sultan II. Mahmud Han, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde dev bir adım attı. Vak’a-i Hayriye, sadece bir askeri reform değil, Osmanlı Devleti’nin siyasi, sosyal ve idari yapısında köklü bir dönüşümün sembolü oldu. Bu olay, Tanzimat reformlarının temelini hazırladı ve Sultan II. Mahmud Han’a “Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu” unvanını kazandırdı.

Ahmet KOÇ

Tarih Araştırmacısı ve Yazarı