Cezayir’in İşgali (1830)
Cezayir’in İşgali (1830), Osmanlı Devleti’nin 1828-1829’da Rusya ile yaptığı savaşı kaybetmesi, Yunan isyanlarından dolayı İngiltere ve Rusya ile müttefik olması gibi sebepler, Fransa’yı Cezayir’i ele geçirmek üzere harekete geçirmesiyle başlar.
Açık denizlerde eski gücünü kaybeden ve İngiltere karşısında gerileyen Fransa, Cezayir’i ele geçirmek suretiyle Batı Akdeniz’de sömürge sahibi olacağı gibi İngiltere’ye karşı da Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirecek, Akdeniz ticaretinden daha büyük pay alacaktı.
Bu siyasî ortamda Cezayir dayısı olan İzmirli Hüseyin Paşa Fransa’nın bu emelini yerine getirmesine âdeta zemin hazırladı. Direktuvar dönemi Fransız hükümeti Bacri ve Busnak adlı iki Cezayirli yahudi tüccardan 5 milyon frank borç para ve bir miktar hububat almıştı. Fransa krallık idaresine geçince bu borcu tanımakla beraber ödemeyi durdurdu. Bunun üzerine Dayı Hüseyin Paşa, kendisine borcu olan ve tebaası durumunda bulunan bu tüccarların hakkını almak için harekete geçti ve bazı Fransız gemilerine el koydu. Bu şekilde iki ülke arasında fiilî gerginlik başladı. 29 Nisan 1827 günü Dayı Hüseyin Paşa, borçları tartıştığı Fransız konsolosu Pierre Deval’in yüzüne elindeki yelpaze ile vurunca bunu hakaret sayan Fransa ile Cezayir arasındaki ilişkiler kesildi ve düşmanlığa dönüştü. Bu olayı bahane eden Fransa önceden planladığı harekâtı başlatarak 16 Haziran 1827’de Cezayir’e savaş ilân etti ve büyük bir donanma ile Cezayir sahillerini abluka altına aldı. Ağustos ayında ise Osmanlı Devleti’ne durumu bildiren ve dayıyı cezalandırmak için izin isteyen bir nota verildi. O sırada Yunan isyanıyla uğraşmakta olan Bâbıâli, İngiltere’nin de isteğiyle arabulucu olarak Tâhir Paşa’yı Fransızlar tarafına gönderdi. Fransızlar Tâhir Paşa’nın gemisine el koyarak paşayı Toulon’a götürdüler. Bâbıâli, Cezayir’in Fransızlar’a karşı tek başına savaşabilecek kadar güçlü olduğunu düşünüyor ve savaşa fiilen karışmak istemiyordu. Esasen Cezayir’e kuvvet gönderme imkânı da yoktu. 20 Ekim 1827’de İngiliz, Fransız ve Rus ortak donanması Navarin’de Osmanlı donanmasını yaktı, Fransa Mora’ya asker çıkardı. Ertesi yıl Osmanlı-Rus savaşı başladı.
Fransa bu avantajlı durumuna rağmen Cezayir’i hemen işgal edemedi. 1830’a gelindiğinde ciddi bir iç bunalım yaşayan Fransa hükümeti, kamuoyunun dikkatini dışarı çekmek ve prestij kazanmak için 14 Haziran 1830 tarihinde Cezayir’e General Bourmont kumandasında büyük bir donanma ve 37.000 kişilik yeni bir kuvvet gönderdi. Bu takviye kuvvetiyle Fransızlar Cezayir’e çıktılar ve 5 Temmuz 1830 günü Cezayir şehrini işgal ettiler. Fransızlar’ın ilk işi, yerli ahaliyi daha kolay idare edebilecekleri düşüncesiyle Türk unsurları ihraç etmek oldu. Bununla beraber Cezayir’in bütününü ele geçirmeleri, Emîr Abdülkadir kumandasındaki direnişçilerin yenilmesine kadar sürdü (1847). Osmanlı hükümeti işgali protesto etmekle yetindi. 1847’de Fransız işgalini tanıyarak Cezayir üzerindeki haklarının sona erdiğini ilân etti.
Kaynak: İslâm Ansiklopedisi