Hüseyin Avni Paşa

Hüseyin Avni Paşa, 1820 yılında Isparta’nın Şarkîkaraağaç kazasına bağlı Avşar nahiyesinin Gelendost köyünde doğmuştur. Babası Odabaşızâdeler’den vergi mültezimi Ahmed Efendi’dir. Fakir bir ailenin çocuğu olan Hüseyin Avni, medrese eğitimi için 1836 yılında İstanbul’a gitmiş ve Çorlulu Ali Paşa Medresesi’nde dayısının yanında kısa bir süre eğitim gördüktün sonra Harbiye Mektebi’ne girmiştir (1837). Harbiye’deki eğitimini 1842’de tamamlayarak mülâzım olmuş, 1847’de Erkân-ı Harbiyye sınıfına geçmiş, 1849’da bu sınıfı birincilikle bitirerek diplomasını almıştır.

Askeri kariyerinde büyük bir hızla yükselen Hüseyin Avni Paşa, Harbiye Mektebi’nde muallim yardımcılığı ve daha sonra birinci muallimlik yapmış, Kırım Harbi sırasında gösterdiği önemli başarılarla miralay rütbesine kadar ytbesine kadar y\u00fkselmiştir. Paris Muahedesi sonrası Osmanlı-Rus ve Osmanlı-Karadağ sınırlarını belirleyen komisyonlara delege olarak katılmış, 1857’de Mekteb-i Harbiyye nâzırlığına getirilmiştir. Görevleri arasında Umum Erkân-ı Harbiyye reisliği ve Rumeli’de çıkan isyanların bastırılması da bulunmaktadır.

Girit ve İsyanlarla Mücadele

Girit isyanlarını bastırmak için Girit Kumandanlığı’na ve valiliğine atanan Hüseyin Avni Paşa, burada başarılı çalışmalara imza atmış ve 1869’da seraskerlik görevine tayin edilmiştir. Ancak Mahmud Nedim Paşa’nın sadrazamlığa gelişiyle bu görevden azledilmiş ve Isparta’ya sürgüne gönderilmiştir. Bir süre sonra affedilerek Aydın valiliğine ve Bahriye nâzırlığına atanıp yeniden serasker olmuştur (1873).

Sultan Abdülaziz’in Hal‘i

Hüseyin Avni Paşa, Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesinde kilit rol oynayan figürlerden biridir. Sadrazam Midhat Paşa, Şeyhülislâm Hasan Fehmi Efendi ve diğer ittifaklarıyla Abdülaziz’in hal‘ planını hazırlamış, Dolmabahçe Sarayı kuşatılarak padişahın tahttan indirilmesi sağlanmıştır (30 Mayıs 1876). Sultan Abdülaziz daha sonra Fer‘iye Sarayı’nda şüpheli bir şekilde ölmüştür. Bu olay, Hüseyin Avni Paşa’nın da dahil olduğu komploların bir parçası olarak tarihe geçmiştir.

Ölümü

16 Haziran 1876 tarihinde, Sultan Abdülaziz’in kayınbiraderi Çerkes Hasan tarafından Midhat Paşa’nın konağında yapılan bir baskında öldürülmüştür. Cenazesi, Süleymaniye Camii avlusunda defnedilmiştir.

Askerî ve Siyasi Mirası

Hüseyin Avni Paşa, Osmanlı ordusunun modernleşmesine önemli katkılar sağlamış, Prusya modeli bir ordu yapısını benimsemiştir. Silah teknolojisinin yenilenmesi, yeni tâlim usullerinin uygulanması ve Askerî Tıbbiye’de öğretim dilinin Türkçe olması gibi reformlar, onun döneminde gerçekleşmiştir. Topçu sınıfının ıslahı ve piyade askerlerinin kıyafetlerinin yeniden düzenlenmesi gibi adımlarıyla orduyu daha etkin hale getirmiştir.

Hüseyin Avni Paşa, Tanzimat Dönemi Osmanlı siyasetinin karmaşık figürlerinden biri olarak hem reformcu bir asker hem de şüphelerle anılan bir siyasetçi olarak tarih sahnesinde yerini almıştır.

Ahmet KOÇ

Tarih Araştırmacısı ve Yazarı