Göktürk Yazıtları
Göktürk Yazıtları Hakkında Genel Bilgiler
Göktürk Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesiyle, II. Göktürk Kağanlığı döneminde yazılmıştır. Birçok kişi tarafından ilk Türkçe yazıt olarak bilinse de, ilk yazıtın Çoyr Yazıtı olduğu belirtilir. Göktürk Yazıtları, Türkçenin tarihsel gramer yapısını ve bu yapının değişimini göstermenin yanı sıra, Türklerin devlet anlayışı, kültürel ögeleri, komşularıyla ilişkileri ve sosyal yaşantısıyla ilgili önemli bilgiler sunar.
- Dikilme Tarihi: 732-735 yılları arasında dikilmiştir.
- Yer: Yazıtlar, Moğolistan sınırları içinde, Orhun Vadisi’nde yer almaktadır.
- Yazıtlar: Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilen üç ayrı yazıttan oluşur.
- Dil ve Yazı: Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
Yazıtların Amacı
Göktürk Yazıtları, Türk milletinin bağımsızlık ruhunu ölümsüzleştirmek ve devlet anlayışını belgelemek amacıyla hazırlanmıştır. Yazıtlarda, kağanların halka öğütleri, Türk milletinin mücadeleleri ve gelecek nesillere ders niteliği taşıyan bilgiler yer alır.
Yazıtlara Genel Bakış ve Tam Metinlerden Seçmeler
- Bilge Kağan Yazıtı (735):
- Doğu Yüzü:
“Türk milletinin adı, sanı yok olmasın diye; babam kağanı, annem hatunu Tanrı tepesine oturttu. Dört bir yandaki milletlere düzen verdik. Devlet ve töreyi koruyarak, ülkeyi refaha kavuşturduk.”
“Türk beyleri, milleti! İşitin! Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, Türk milletinin ilini, töresini kim bozabilir?”
- Doğu Yüzü:
- Kül Tigin Yazıtı (732):
- Doğu Yüzü:
“Babam İlteriş Kağan’ın başa geçmesinden sonra, Tanrı güç verdi. Türk milleti, düşmanın hilelerine aldanmış ve kendini zayıflatmıştı. Babam Kağan, gece uyumadı, gündüz oturmadı, milletin dirilişi için çok çalıştı.”
“Türk beyleri ve milleti! Sözümü iyi işitin. Kağanınız olarak sizleri tekrar bir araya getirdim, iliniz ve törenizi sağlamlaştırdım.”
- Batı Yüzü:
“Kül Tigin, savaş meydanında kahramanca savaştı. Biz, Türk milletini yücelttik. Çıplak milleti giydirdik, fakir milleti zenginleştirdik, az milleti çok kıldık.”
- Doğu Yüzü:
- Tonyukuk Yazıtı (720-725):
- Birinci Taş:
“Ben Tonyukuk, Bilge Kağan’ın veziriyim. Göktürk milletini bir araya getiren devlet adamı oldum. Çin’le mücadele ettik, göçebe milletin bağımsızlığını sağladık. Ülkeyi düşmanlardan temizledik.”
- İkinci Taş:
“Göktürk milleti, düşmanın tatlı sözlerine ve hediyelerine kanarak yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştı. Kağanımızın ve benim liderliğimde, düşmanlara karşı savaşarak bu milleti yeniden özgürlüğüne kavuşturduk.”
- Birinci Taş:
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’ın Katkıları
Ahmet Taşağıl, yazıtların tarihi bağlamını anlamak için önemli katkılarda bulunmuştur. Yazıtların bağımsızlık ruhunu yansıttığını, devlet ve sosyal yapı hakkındaki ayrıntıların Türk devlet geleneği açısından eşsiz bir kaynak olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca Tonyukuk Yazıtı’nın askeri ve diplomatik strateji açısından önemini öne çıkarmıştır.
Tarihi ve Kültürel Önemi
- Türkçenin İlk Yazılı Belgeleri: Türk dilinin yazılı olarak kaydedildiği ilk örneklerdir.
- Türk Kimliği: Türk milletinin bağımsızlık ve birlik bilincinin ilk yazılı belgeleridir.
- Edebiyat ve Sanat: Yazıtlar, edebi bir üslup ile yazılmıştır ve Türk yazılı edebiyatının başlangıcıdır.