Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa, Nisan 1724’de İstanbul’da Elvan Çelebi Camii civarında doğdu. Babası ticaretle uğraşan, devrin önde gelen zenginlerinden yağlıkçı tüccarı Hacı Yûsuf Ağa’dır. Küçük yaşta babasının iş gezilerine katılarak Kâbe’yi ziyaret etti ve genç yaşta hacı oldu.
1744’de elçi olarak Hindistan’a gönderilen maliye tezkirecisi Trabzonlu Sâlim Mehmed Efendi’nin maiyetinde ticaret sebebiyle o tarafları bilen babasıyla birlikte yer aldı. Sâlim Efendi’nin yolda ölmesi üzerine elçilik görevini babası Yûsuf Ağa tamamladı.
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa Hindistan ve Nâdir Şah idaresindeki İran arasında mevcut savaş sebebiyle altı yıl orada kalan ve Mart 1750’de İstanbul’a dönebilen babasının yanında bulundu. Dönüş sırasında Cidde’de Mısır’a gitmek üzere babasından ayrıldı, bindiği gemi Kızıldeniz’de battıysa da kendisi kurtuldu. Dönüşünde seyahatiyle ilgili olarak yazdığı takrirlerin beğenilmesinden ötürü Sadâret Mektûbî Kalemi’ne alındı.
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa zengin bir ailenin mensubu olarak Sadâret Mektubî Kalemi’ne girmesi hayatının seyrini değiştiren bir tercih oldu. Hızla yüksek makamlara doğru çıktı. 20 Ocak 1758’de Sadâret Mektûbî Kalemi başhalifesi, Eylül 1761’de sadâret mektupçusu, 21 Ağustos 1764’te kendisini takdir eden Sadrazam Köse Mustafa Paşa’nın tavsiyesiyle reîsülküttâb oldu.
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa dokuz ay yedi gün kadar bu görevde kaldı. İyi bir eğitim görmüş olması işleri hemen kavrayarak göze girmesini sağladı. Bu sırada devrin padişahı III. Mustafa’nın dikkatini çekti ve 27 Mayıs 1765’te vezâretle nişancılığa getirildi. Mora ve Aydın muhassıllığı da kendisine havale edildi. Bir ara on altı gün kadar Tersane’de kaptanpaşa vekâletiyle görevlendirildi.
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa 1 Ocak 1768’de henüz daha çocuk yaşlarında olan Şah Sultan’a damad adayı olduğu ilân edildi, bu münasebetle saraya birçok kıymetli hediye sundu, hemen ardından Halep eyaleti haslarına dahil edildi. Hiçbir hazırlık yapılmamış olarak Rusya ile savaşa kalkışılmasına taraftar olmayan Sadrazam Muhsinzâde Mehmed Paşa’nın azli ve yerine Aydın muhassılı Kayserili Hamza Paşa’nın tayini üzerine 7 Ağustos 1768) sadâret kaymakamlığına getirildi.
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa, Hamza Paşa’nın, 8 Ekim 1768’de Rusya’ya ilân edilen savaşın yüküyle bunalması ve eskiden beri var olduğu ileri sürülen aklî zafiyetinin nüksetmesinden ötürü bir ay içinde azledilmesi üzerine sadrazam oldu (20 Ekim 1768). İhtirasla beklediği bu göreve kavuşan Mehmed Emin Paşa savaş halinin uzun sürmeyeceğini, silâhlı çatışmalara dahi gerek kalmadan Ruslar’ın kısa bir zaman içinde barışa yanaşacağını sanmakta, Rus elçisi Obreşkov ve divan tercümanı Nicolaus Drako da onu bu yönde kandırmaktaydı. Kendisinin askerî konular ve ordu sevkiyle ilgili herhangi bir bilgisi yoktu. Savaşın hedefi ve gidilecek istikamet belirlenmediği gibi ordunun takip edeceği yollar üzerinde hazır bulundurulması gereken mühimmat ve iâşe için de herhangi bir önlem alınmamıştı. Böylece ordu “sefer tasıyla geziye çıkar gibi” yola çıktı. İsakça’ya varıldığında bu işlerin yabancısı olduğunu, sefer ahvaliyle ülfeti bulunmadığını, dolayısıyla ne yapılması gerektiğini ve hangi istikamete gidilmesi icap ettiğini sormaya başladı; orduyu Hantepesi ve Bender arasındaki yerlerde aylarca dolaştırıp durdu. İşlerin daha da kötü gitmesi üzerine sıhhatinin bozulup “dimağı muhtel olduğu” gerekçesiyle birkaç defa istifaya teşebbüs etti. Buna rağmen yerine rakip gördüğü Moldovancı Ali Paşa gibi başarı kaydeden kumandanlarla nefsaniyete düşmekten de geri durmadı. Erzak darlığı bahanesine sığınan ve Ruslar’la meydana gelen daha ilk vuruşmalarda kaçarak İstanbul’a gelen bir kısım askerin sadrazamı suçlaması İstanbul’da onun aleyhine bir hava yarattı. Bunun üzerine azline karar verildi. İkinci Mîrâhor Fevzi Bey orduya gönderilerek elinden mühür alındı (12 Ağustos 1769) ve kendisine Mısır’da görev tevcih edildiği bildirilerek Edirne’ye yollandı. İstanbul’a kaçıp gelen askerlerin kendi gayretsizliklerini örtbas etmek için bu gibi söylentiler yaydıkları bilinmekle beraber seferin kötü gidişinin suçunu üstüne atmak ve kamuoyunda oluşan kızgınlığı gidermek amacıyla idamı kaçınılmaz görüldüğünden Edirne’de boğularak öldürüldü ( 11 Eylül 1769).
Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa’nın mezarı Edirne’dedir. Mehmed Emin Paşa’nın 10 milyon akçelik muazzam servetine ve mallarına el kondu.
Mehmed Emin Paşa kaynaklara göre gayet vakur bir devlet adamıydı. Resmî işlemleri iyi bilmekle beraber zenginliğinin ve süratle yükselmesinin etkisiyle etrafına tepeden bakmaya başlamış, tevcih edilen valilikleri mütesellimler göndererek idare etmişti. Bu sebeple divan kalemlerindeki yazışma usul ve kaidelerine vâkıf olması dışında herhangi idarî bir tecrübesi yoktu. Çağdaşları onu “nev-zuhûr” olarak görmüş, hatta kıskanarak “Yağlıkçıoğlu” diye aşağılamak istemiş, Hindistan’a yaptığı seyahatten kinaye ve kabarıp herkese tepeden bakan kendini beğenmişliğine işareten “hindi” lakabı ile de anılmıştır. Gülşen-i Hayâl adlı bir eser sahibi olan Mehmed Emin Paşa’nın Hindistan seyahatiyle ilgili risâlesi İsmet Miroğlu tarafından yayımlanmıştır. Üsküdar’daki Dedeler Mescidi’ne minber koydurmuştur.
Kaynak: İslâm Ansiklopedisi
